با دیدگاهی نو و مبتنی بر اسناد و مدارک معتبر
«شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه»
معرفی کتاب
کتاب «شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه» اثر آرش رئیسینژاد، دریچهای نو به سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی میگشاید. این کتاب با تمرکز بر روابط استراتژیک ایران با گروههای غیردولتی مانند کردهای عراق و شیعیان لبنان، روایتی متفاوت و جامع از این دوره از تاریخ سیاست خارجی ایران ارائه میدهد.
این اثر با عنوان The Shah of Iran, the Iraqi Kurds, and the Lebanese Shia در سال 2018میلادی (سال 1397 شمسی) به دست انتشارات معتبر پالگریو_مک میلان به چاپ رسیده است. نویسنده با استفاده از حجم، گستره و تنوع اسنادی که در نگارش این کتاب به کار برده، سعی بر این داشته تا اثری دسته اول از بایگانیهای مهم در ایالات متحدهی آمریکا و ایران ارائه دهد.
نگاهی نو به سیاست خارجی ایران
یکی از مهمترین ویژگیهای این کتاب، ارائهی یک نگاه نو به سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی است. بهجای تمرکز صرف بر سیاستهای داخلی شاه و یا روابط دوجانبه ایران با قدرتهای بزرگ، این کتاب به بررسی ابعاد پیچیدهتر و کمتر شناختهشدهای از سیاست خارجی ایران میپردازد. با تمرکز بر روابط با گروههای غیردولتی، نویسنده نشان میدهد که سیاست خارجی ایران در این دوره تنها به تصمیمات شاه محدود نبوده و عوامل دیگری مانند رقابتهای منطقهای، هویت قومی و مذهبی و نیز نقش نهادهایی مانند ساواک در شکلگیری آن مؤثر بودهاند.
پرسشهای کلیدی کتاب
کتاب «شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه» با طرح پرسشهای بنیادینی مانند «چرا ایران پهلوی با کردهای عراق و شیعیان لبنان روابط برقرار کرد؟» و «چه پیامدهایی برای ایران داشت؟» به دنبال یافتن پاسخهایی برای این پرسشهای کلیدی است. نویسنده با استفاده از اسناد تاریخی، مصاحبهها و تحلیلهای دقیق، به این پرسشها پاسخ میدهد و تصویری روشن از انگیزهها، چالشها و پیامدهای این سیاست خارجی ارائه میدهد.
نکات برجسته کتاب
• نقش گروههای غیردولتی: کتاب بر نقش پررنگ گروههای غیردولتی مانند کردهای عراق و شیعیان لبنان در سیاست خارجی ایران تأکید میکند و نشان میدهد که این گروهها صرفاً ابزار دست سیاستمداران نبودهاند، بلکه خود بازیگران فعالی در عرصه سیاست منطقهای بودهاند.
• جنگ سرد و خاورمیانه: کتاب به بررسی تأثیر جنگ سرد بر روابط ایران با گروههای غیردولتی میپردازد و نشان میدهد که چگونه ایران در این رقابت بزرگ، از این گروهها به عنوان اهرمی برای تأثیرگذاری بر موازنهی قدرت در منطقه استفاده میکرد.
• روابط ایران و آمریکا: کتاب به پیچیدگیهای روابط ایران و آمریکا در دوران پهلوی میپردازد و نشان میدهد که بر خلاف روابط دوستانهی ظاهری، اختلافات جدی بر سر مسائلی مانند حمایت از کردهای عراق، بین دو کشور وجود داشته است.
• ابعاد فرهنگی و هویتی: نویسنده به نقش فرهنگ و هویت در شکلگیری روابط ایران با گروههای غیردولتی اشاره میکند و نشان میدهد که عوامل فرهنگی و مذهبی در کنار عوامل سیاسی، در این روابط نقش مهمی داشتهاند.
• نوآوری در روششناسی: کتاب با استفاده از یک رویکرد میانرشتهای، به تحلیل موضوع میپردازد و از منابع متنوعی مانند اسناد تاریخی، مصاحبهها و مطالعات میدانی استفاده میکند.
فهرست مطالب کتاب
علائم اختصاری
دیباچه
فصل 1: پیشگفتار
فصل 2: پیشرانها
1. تهدیدها
2. فرصتها
3. نهادها
4. نتیجهگیری
فصل 3: آغاز (پیش از 1958)
1. آغاز – کردهای عراق
2. آغاز – شیعیان لبنان
فصل 4: آفرینش (1336 – 1341
1958 - 1963)
1. آفرینش – کردهای عراق
2. آفرینش – شیعیان لبنان
فصل 5: عروج (1963 - 1969)
1. عروج – کردهای عراق
2. عروج – شیعیان لبنانی
فصل 6: برزخ (1968 - 1973)
1. برزخ – کردهای عراق
2. برزخ – شیعیان لبنان
فصل 7: هبوط (1352 – 1356
1973 - 1977)
1. هبوط – کردهای عراق
2. هبوط – شیعیان لبنان
فصل 8: رستاخیز؟
(1356 – 1357
1977 - 1979)
1. رستاخیز – کردهای عراق
2. رستاخیز؟ - شیعیان لبنان
فصل 9: سیاست خارجی غیردولتی ایران و میراث شاه
منابع و کتاب شناسی
مجموعههای بایگانی
از آرش رئیسینژاد دیگر چه کتابهایی منتشر شده است؟
کتاب ایران و راه ابریشم نوین
طرفداران « شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه» دیگر سراغ چه کتابهایی بروند؟
کتاب صلحی که همۀ صلحها را بر باد داد اثر دیوید هنری فرامکین
کتاب ایران بین دو انقلاب اثر یرواند آبراهامیان
یک جرعه از کتاب
شاه خطاب به علم: «اگر اسلحه نمیداشتیم که این عراق کوفتی سیبیل ما را دود میداد.»
تهدید امری است در هم تنیده با بقای کشور و امنیت ملی دولت. از این رو، فرایندهای مهار و برساختن تهدید در هسته امنیت ملی هر کشوری جای گرفتهاند. هنگامی که مسئلهای به عنوان تهدیدی برای موجودیت کشوری خوانده شود کاربرد اقدامات فوق العاده برای جلوگیری از آن یا رسیدگی به آن توجیه میشود. ایران به واسطه موقعیت ژئواستراتژیک خود همواره در معرض تهدیدهای منطقهای بوده است.
درباره نویسنده

سوالات متداول
• محققان روابط بینالملل
• سیاستمداران و تحلیلگران سیاسی
اگر به دنبال درک عمیقتری از سیاست خارجی ایران و نقش گروههای غیردولتی در آن هستید، مطالعه این کتاب را به شما توصیه میکنم.