جغد سیاه
معرفی خواندنی‌ترین کتاب‌ها
دسته بندی: سیاست

شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه

آرش رئیسی‌نژاد
6 دقیقه
شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه
17
0
تصویری متفاوت از سیاست خارجی ایران
با دیدگاهی نو و مبتنی بر اسناد و مدارک معتبر
«شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه»

معرفی کتاب 

کتاب «شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه» اثر آرش رئیسی‌نژاد، دریچه‌ای نو به سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی می‌گشاید. این کتاب با تمرکز بر روابط استراتژیک ایران با گروه‌های غیردولتی مانند کردهای عراق و شیعیان لبنان، روایتی متفاوت و جامع از این دوره از تاریخ سیاست خارجی ایران ارائه می‌دهد.
این اثر با عنوان The Shah of Iran, the Iraqi Kurds, and the Lebanese Shia در سال 2018میلادی (سال 1397 شمسی) به دست انتشارات معتبر پالگریو_مک میلان به چاپ رسیده است. نویسنده با استفاده از حجم، گستره و تنوع اسنادی که در نگارش این کتاب به کار برده، سعی بر این داشته تا اثری دسته اول از بایگانی‌های مهم در ایالات متحده‌ی آمریکا و ایران ارائه دهد.

معرفی کتاب شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه

نگاهی نو به سیاست خارجی ایران

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این کتاب، ارائه‌ی یک نگاه نو به سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی است. به‌جای تمرکز صرف بر سیاست‌های داخلی شاه و یا روابط دوجانبه ایران با قدرت‌های بزرگ، این کتاب به بررسی ابعاد پیچیده‌تر و کمتر شناخته‌شده‌ای از سیاست خارجی ایران می‌پردازد. با تمرکز بر روابط با گروه‌های غیردولتی، نویسنده نشان می‌دهد که سیاست خارجی ایران در این دوره تنها به تصمیمات شاه محدود نبوده و عوامل دیگری مانند رقابت‌های منطقه‌ای، هویت قومی و مذهبی و نیز نقش نهادهایی مانند ساواک در شکل‌گیری آن مؤثر بوده‌اند.

پرسش‌های کلیدی کتاب

کتاب «شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه» با طرح پرسش‌های بنیادینی مانند «چرا ایران پهلوی با کردهای عراق و شیعیان لبنان روابط برقرار کرد؟» و «چه پیامدهایی برای ایران داشت؟» به دنبال یافتن پاسخ‌هایی برای این پرسش‌های کلیدی است. نویسنده با استفاده از اسناد تاریخی، مصاحبه‌ها و تحلیل‌های دقیق، به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد و تصویری روشن از انگیزه‌ها، چالش‌ها و پیامدهای این سیاست خارجی ارائه می‌دهد.

موضوعات اصلی کتاب شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه

نکات برجسته کتاب

نقش گروه‌های غیردولتی: کتاب بر نقش پررنگ گروه‌های غیردولتی مانند کردهای عراق و شیعیان لبنان در سیاست خارجی ایران تأکید می‌کند و نشان می‌دهد که این گروه‌ها صرفاً ابزار دست سیاستمداران نبوده‌اند، بلکه خود بازیگران فعالی در عرصه سیاست منطقه‌ای بوده‌اند.
جنگ سرد و خاورمیانه: کتاب به بررسی تأثیر جنگ سرد بر روابط ایران با گروه‌های غیردولتی می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه ایران در این رقابت بزرگ، از این گروه‌ها به عنوان اهرمی برای تأثیرگذاری بر موازنه‌ی قدرت در منطقه استفاده می‌کرد.
روابط ایران و آمریکا: کتاب به پیچیدگی‌های روابط ایران و آمریکا در دوران پهلوی می‌پردازد و نشان می‌دهد که بر خلاف روابط دوستانه‌ی ظاهری، اختلافات جدی بر سر مسائلی مانند حمایت از کردهای عراق، بین دو کشور وجود داشته است.
ابعاد فرهنگی و هویتی: نویسنده به نقش فرهنگ و هویت در شکل‌گیری روابط ایران با گروه‌های غیردولتی اشاره می‌کند و نشان می‌دهد که عوامل فرهنگی و مذهبی در کنار عوامل سیاسی، در این روابط نقش مهمی داشته‌اند.
نوآوری در روش‌شناسی: کتاب با استفاده از یک رویکرد میان‌رشته‌ای، به تحلیل موضوع می‌پردازد و از منابع متنوعی مانند اسناد تاریخی، مصاحبه‌ها و مطالعات میدانی استفاده می‌کند.

فهرست مطالب کتاب

علائم اختصاری
دیباچه
فصل 1: پیشگفتار
فصل 2: پیشران‌ها
1. تهدیدها
2. فرصت‌ها
3. نهادها
4. نتیجه‌گیری
فصل 3: آغاز (پیش از 1958)
1. آغاز – کردهای عراق
2. آغاز – شیعیان لبنان
فصل 4: آفرینش (1336 – 1341
1958 - 1963)
1. آفرینش – کردهای عراق
2. آفرینش – شیعیان لبنان
فصل 5: عروج (1963 - 1969)
1. عروج – کردهای عراق
2. عروج – شیعیان لبنانی
فصل 6: برزخ (1968 - 1973)
1. برزخ – کردهای عراق
2. برزخ – شیعیان لبنان
فصل 7: هبوط (1352 – 1356
1973 - 1977)
1. هبوط – کردهای عراق
2. هبوط – شیعیان لبنان 
فصل 8: رستاخیز؟
(1356 – 1357
1977 - 1979)
1. رستاخیز – کردهای عراق
2. رستاخیز؟ - شیعیان لبنان
فصل 9: سیاست خارجی غیردولتی ایران و میراث شاه
منابع و کتاب شناسی
مجموعه‌های بایگانی

بخشی از کتاب شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه

از آرش رئیسی‌نژاد دیگر چه کتاب‌هایی منتشر شده است؟

کتاب ایران و راه ابریشم نوین

طرفداران « شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه» دیگر سراغ چه کتاب‌هایی بروند؟

کتاب صلحی که همۀ صلح‌ها را بر باد داد اثر دیوید هنری فرامکین
کتاب ایران بین دو انقلاب اثر یرواند آبراهامیان

Separator

یک جرعه از کتاب

در ۲۱ آذر ۱۳۴۹ در رژه ارتش، شاه به علم گفت: «می‌دانم زیاد خرج ارتش می‌کنم ولی چه کنم؟ می‌شود مثلاً از عراق کتک خورد؟
شاه خطاب به علم: «اگر اسلحه نمی‌داشتیم که این عراق کوفتی سیبیل ما را دود می‌داد.»
تهدید امری است در هم تنیده با بقای کشور و امنیت ملی دولت. از این رو، فرایندهای مهار و برساختن تهدید در هسته امنیت ملی هر کشوری جای گرفته‌اند. هنگامی که مسئله‌ای به عنوان تهدیدی برای موجودیت کشوری خوانده شود کاربرد اقدامات فوق العاده برای جلوگیری از آن یا رسیدگی به آن توجیه می‌شود. ایران به واسطه موقعیت ژئواستراتژیک خود همواره در معرض تهدیدهای منطقه‌ای بوده است.
می‌توان سیاست خارجی غیردولتی ایران را به جاه‌طلبیِ رهبران ایران نسبت داد. بی‌تردید، شاه رهبری جاه‌طلب با آرزوی دیرین تسلط بر منطقهٔ خاورمیانه بود. از این دریچه، رابطهٔ استراتژیک با گروه‌های غیردولتی می‌توانست وی را به این هدف برساند. می‌توان سیاست خارجی غیردولتی ایران را پیشرانی صرفاً قومی و مذهبی دید. پشتیبانی ایران از کُردها علیه عراق می‌تواند همچنین نمونه‌ای دیگر از رقابتی دیرینه میان ایرانیان و اعراب شمرده شود. کُردها به‌عنوان یکی از گروه‌های قومیِ برسازندهٔ مردم ایران، به لحاظ فرهنگی، زبانی و هویتی، با تمدن ایرانی درهم تنیده‌اند. کمک ایران به شیعیان در جنوب لبنان نیز می‌تواند نمونه‌ای از تنشی درازمدت میان اسلام شیعی و اسلام سنی نمایانده شود. ایران با جمعیتی اکثراً شیعه، برای جوامع شیعی در دنیای اسلام یک قطب هویتی است. از این دیدگاه می‌توان نقش فرهنگ و دین را عاملی مهم در برپایی پیوندهای استراتژیک با کردهای عراق و شیعیان لبنان دید. همچنین می‌توان رقابت بغداد با تهران یا قاهره با تهران برای دستیبابی به هژمونیِ منطقه‌ای را عامل نهایی در هم‌پیمانیِ ایران با کردهای عراق و شیعیان لبنان دید. از آن‌جا که ایران و عراق از مخازن نفتی فراوانی برخوردار بوده‌اند و هر دو به دنبال نفوذ در سیاست نفتی بودند، می‌توان در پسِ سیاست خارجی غیردولتی ایران رقابتی اقتصادی و انرژی‌محور را دید.
از زمان تسخیر ایران زمین توسط اعراب در میانه سال‌های ۶۵۴-۶۳۳ پس از میلاد ایران همواره در معرض خطر عرب قرار داشت. گرچه ایرانیان مسلمان شدند، اما آنان هیچ گاه همچون مردمان دیگر سرزمین‌های اسلامی عرب نشدند. ایرانیان با تکیه بر تمدن کهن سال و فرهنگ ملی نیرومندشان در کنار زبان پارسی ایرانی ماندند. پس از دو قرن سکوت، مملو از شورش‌های پایان ناپذیر ایران دوباره برخاست. با برآمدن پادشاهی صفوی در نخستین سال‌های سده شانزدهم میلادی، دوگانه نوین سنی شیعه در خاورمیانه پدیدار شد. علی‌رغم چنین پیشینه تاریخی ای، ایران پهلوی در آغاز روابطی دوستانه با کشورهای تازه تأسیس عربی خاورمیانه در دهه ۱۳۱۰ خورشیدی (۱۹۳۰) میلادی برپا ساخت با وجود این تهدید عرب در دهه ۱۹۵۰ با نمود ژئوپلیتیکی خود ــ اتحاد عربی ـ و سویه ژئو کالچرال خود پان عربیسم بار دیگر به صحنه آمد.
شاه خطاب به برژنف، رهبر شوروی، گفت: «حق ندارید از من بپرسید که چرا کشور خود را قوی می‌کنم. هیچ کس حق ندارد نسبت به این مسائل در کار کشور دیگر مداخله کند. میزان اسحله و قدرتی که طرف احتیاج من است، خودم می‌دانم و بس. برای چه این کار را می‌کنم هم نمی‌خواهم توضیح بدهم، چون کسی از من حق سوال ندارد. فقط یک تجربه بازگو می‌کنم و آن این است که سازمان و ائتلاف‌های بین‌المللی نشان دادند که در هیچ موقعی به درد هیچ کس نخوردند. در پهلوی گوش و همسایگی خودمان اتفاق‌های مهمی افتاده است، چه جنگ اعراب و اسرائیل، دو دفعه، و چه جنگ قبرس، و دیدیم کسی به درد هیچ کس نخورد. آن کس که زد، می‌زند و آن کس که خورد می‌خورد، و همین! به همین جهت من میل ندارم از کسی کتک بخورم و اگر بر فرض کتکی بخورم و زورم نرسد، مملکتی بر جای نمی‌گذارم که به درد مهاجم بخورد.»
Separator

درباره نویسنده

آرش رئیسی‌نژاد
آرش رئیسی‌نژاد
دیگر کتاب‌های نویسنده
آرش رئیسی‌نژاد، پژوهشگر و تحلیلگر برجسته‌ی روابط بین‌الملل، متولد ۱۳۶۳ است. وی که دکترای خود را از دانشگاه بین‌المللی فلوریدا اخذ کرده، هم‌اکنون به عنوان استادیار در دانشگاه تهران مشغول به تدریس و پژوهش است. تمرکز اصلی تحقیقات رئیسی‌نژاد بر روی تحولات ژئوپلیتیک منطقه‌ی خاورمیانه، به‌ویژه تأثیر ابتکار کمربند و جاده‌ی چین بر توازن قدرت در این منطقه و همچنین بررسی نقش بازیگران غیردولتی در روابط استراتژیک ایران است. کتاب «شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه» که در سال ۲۰۱۸ منتشر شد، یکی از مهم‌ترین آثار وی به شمار می‌رود. رئیسی‌نژاد علاوه بر فعالیت‌های آکادمیک، سابقه‌ی طولانی در مشاوره به نهادهای دولتی، خصوصی و بین‌المللی دارد و در پروژه‌های تحقیقاتی متعددی در حوزه‌های سیاست چین، امنیت انرژی و تحلیل ریسک سیاسی در منطقه مشارکت داشته است. همکاری با نهادهایی همچون اتاق بازرگانی و صنایع تهران، پژوهشکده‌ی سیاست شریف و مرکز مطالعات آسیای مرکزی، از جمله فعالیت‌های حرفه‌ای وی به شمار می‌رود.
Separator

سوالات متداول

• علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران
• محققان روابط بین‌الملل
• سیاستمداران و تحلیلگران سیاسی
این کتاب اثری ارزشمند برای پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران و روابط بین‌الملل است که با ارائه یک روایت نوین و مبتنی بر شواهد، به درک بهتر از سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی کمک می‌کند و تصویری پیچیده و چند وجهی از این دوره تاریخی ارائه می‌دهد.
اگر به دنبال درک عمیق‌تری از سیاست خارجی ایران و نقش گروه‌های غیردولتی در آن هستید، مطالعه این کتاب را به شما توصیه می‌کنم.
Separator

کتاب‌های مشابه

Separator

نظر کاربران

نظر خود را با ما به اشتراک بگذارید.