یادداشت‌های زیرزمینی

راوی ناشناس «یادداشت‌های زیرزمینی» مردی تلخ و مردم‌گریز است که در دهه ۱۸۶۰ در سن پترزبورگ روسیه زندگی می‌کند. او یک کهنه‌سرباز خدمات دولتی روسیه است که به تازگی توانسته بازنشسته شود زیرا مقداری پول به ارث برده است. رمان شامل «یادداشت‌هایی» است که مرد می‌نویسد، مجموعه‌ای گیج‌کننده و اغلب متناقض از خاطرات یا اعترافات که بیگانگی او از جامعه‌ی مدرن را توضیح می‌دهد.
«یادداشت‌های زیرزمینی» به دو بخش تقسیم می‌شود. بخش اول، «زیرزمینی»، کوتاه‌تر است و در دهه‌ی ۱۸۶۰ اتفاق می‌افتد، زمانی که مرد زیرزمینی چهل ساله است. این بخش به عنوان مقدمه‌ای بر شخصیت مرد زیرزمینی عمل می‌کند و نظریه‌های او را در مورد موقعیت متخاصم او نسبت به جامعه توضیح می‌دهد.
اولین کلماتی که از مرد زیرزمینی می‌شنویم به ما می‌گوید که یک انسان شرور و بیمار است که خودستیزی و کینه او را فلج و فاسد کرده. او مردی با سواد و بسیار باهوش است و اعتقاد دارد که این واقعیت دلیل بدبختی اوست. مرد زیرزمینی توضیح می‌دهد که در جامعه مدرن، همه‌ی مردان آگاه و تحصیلکرده باید به اندازه‌ی او بدبخت باشند. مرد زیرزمینی از تمام فلسفه‌ها ناامید شده است. او قدردان ایده‌ی والا و رمانتیک «زیبایی و بلندپروازی» است، اما از پوچی آن در زمینه‌ی وجود محدود و دنیوی خود آگاه است.
مرد زیرزمینی از نظریه‌های سودگرایی قرن نوزدهم بسیار متنفر است. سودگرایی، نظریه‌ای است که تلاش می‌کند با استفاده از فرمول‌های ریاضی و اثبات‌های منطقی، خواسته‌های انسان را با بهترین منافع او هماهنگ کند؛ و می‌گوید که انسان‌ها باید همیشه تصمیماتی بگیرند که به نفع خودشان باشد. اما مرد زیرزمینی معتقد است که انسان‌ها دوست دارند کارهایی انجام دهند که حتی به نفع خودشان نباشد، فقط برای اینکه ثابت کنند آزاد هستند و می‌توانند هر کاری که می‌خواهند انجام دهند.
او حتی از دردهای خودش لذت می‌برد، زیرا این نشان می‌دهد که او آزاد است و می‌تواند هر کاری که می‌خواهد انجام دهد، حتی اگر به ضرر خودش باشد. او می‌خواهد نشان دهد که زندگی انسان قابل پیش‌بینی نیست و همیشه طبق قوانین و نظریه‌ها پیش نمی‌رود.
با این حال، مرد زیرزمینی از خودش هم راضی نیست. او فکر می‌کند که آنقدر ضعیف و بی‌انرژی است که حتی نمی‌تواند یک آدم بد واقعی شود!

در بخش دوم داستان، مرد زیرزمینی درباره‌ی اتفاقاتی که در گذشته برای او افتاده است صحبت می‌کند. در این بخش، او درباره‌ی دوران جوانی‌اش و تجربیاتی که داشته است می‌نویسد. و ما می‌توانیم ببینیم که چگونه دیدگاه او نسبت به زندگی تغییر کرده است. او در جوانی، تحت تاثیر ایده‌های رمانتیک و زیبایی بود، اما حالا به همه چیز بدبین شده است.
در این قسمت، مرد زیرزمینی همچنین درباره‌ی ارتباطش با دیگران صحبت می‌کند. او نمی‌تواند با مردم به طور طبیعی ارتباط برقرار کند و همیشه احساس ترس و انزجار می‌کند. این باعث می‌شود که او احساس بدی نسبت به خودش داشته باشد.
بیگانگی مرد زیرزمینی در همه نوع روابطی خود را نشان می‌دهد. هنگام قدم زدن در پارک، او وسواس دارد که آیا باید حق تقدم را به سربازی که حتی او را نمی‌شناسد بدهد یا خیر. سپس، در تلاشی گیج‌کننده برای تعامل اجتماعی، مرد زیرزمینی عمداً برخی از آشنایان مدرسه‌ای خود را به یک شام که در آن دعوت نشده است دنبال می‌کند، و به طور مداوم و آشکارا به آن‌ها توهین می‌کند به گونه‌ای که بتواند توجه و دوستی آن‌ها را جلب ‌کند.
در ادامه، او سعی می‌کند به یک فاحشه‌ی جوان کمک کند. او به او می‌گوید که این کار اشتباه است و سرنوشت بدی در انتظار اوست.
چند روز بعد لیزا به آپارتمان کثیف مرد زیرزمینی می‌آید. وقتی مرد زیرزمینی متوجه می‌شود که لیزا به او  با ترحم نگاه می‌کند، با شرم و خشم واکنش نشان می‌دهد و شروع به توهین به او می‌کند. لیزا ناراحت شده و از آنجا می‌رود.
در اینجا مرد زیرزمینی تصمیم می‌گیرد یادداشت‌های خود را پایان دهد. اما در انتهای کتاب، نویسنده می‌گوید که مرد زیرزمینی نمی‌تواند حتی این تصمیم ساده را هم بگیرد و به نوشتن ادامه می‌دهد!