مرگ ایوان ایلیچ

داستان با مرگ ایوان ایلیچ آغاز می‌شود. شب بعد از مرگ او پتر ایوانوویچ، قاضی و دوست نزدیک ایوان ایلیچ، به خانه ایوان می‌رود تا در مراسم تشییع جنازه او شرکت کند. همسر ایوان، پراسکوفیا، از پتر در مورد استراتژی‌های احتمالی برای حداکثر کردن مستمری دولت متوفی همسرش سوال می‌کند. همسر ایوان، پراسکوفیا، از پتر در مورد استراتژی‌های احتمالی برای حداکثر کردن مستمری دولت متوفی همسرش سوال می‌کند. در راه خروج، پتر با گراسیم، پرستار بیمار ایوان، روبرو می‌شود. پتر می‌گوید که مرگ و تشییع جنازه ایوان اتفاق غم‌انگیزی است، و گراسیم با این دیدگاه که همه روزی می‌میرند، پتر را شگفت‌زده می‌کند.

داستان با پایان زندگی ایوان ایلیچ آغاز می‌شود. گروهی از قضات در اتاق خصوصی دادگاه جمع شده‌اند که پتر ایوانوویچ، قاضی و دوست نزدیک ایوان ایلیچ، خبر مرگ او را اعلام می‌کند. مردان حاضر در اتاق با این فکر تسلی می‌یابند که این ایوان است که مرده است نه خودشان، و نمی‌توانند از فکر ارتقاء و انتقال‌هایی که مرگ ایوان به دنبال خواهد داشت، دست بردارند. آن شب، پتر به خانه ایوان می‌رود تا در مراسم تشییع جنازه او شرکت کند. اما در حالی که به جسد ایوان نگاه می‌کند، از نگاهی که بر چهره اوست، نگاهی سرزنش‌آمیز و هشداردهنده، آشفته می‌شود. همسر ایوان، پراسکوفیا، از پتر در مورد استراتژی‌های احتمالی برای حداکثر کردن مستمری دولت متوفی همسرش سوال می‌کند. در راه خروج، پتر با گراسیم، پرستار بیمار ایوان، روبرو می‌شود. پتر می‌گوید که مرگ و تشییع جنازه ایوان اتفاق غم‌انگیزی است، و گراسیم با این مشاهده که همه روزی می‌میرند، پتر را شگفت‌زده می‌کند.

داستان سپس بیش از سی سال به گذشته برمی‌گردد و با توصیف زندگی ایوان ادامه می‌یابد. ایوان دومین فرزند از سه پسر است و از همه نظر فردی متوسط و عادی است. در حدود سیزده سالگی وارد مدرسه حقوق می‌شود و ارزش‌ها و رفتار افراد با موقعیت اجتماعی بالا را جذب می‌کند. ایوان به عنوان بازپرس در نهادهای قضایی اصلاح‌شده مشغول به کار می‌شود و به استان جدیدی نقل مکان می‌کند. ایوان ازدواج می‌کند و همه چیز به خوبی پیش می‌رود تا اینکه پراسکوفیا باردار می‌شود. با شروع رفتارهای پراسکوفیا که سبک زندگی درست و شایسته مورد احترام ایوان و تایید جامعه را مختل می‌کند، ایوان بیشتر و بیشتر خود را در کار رسمی خود غرق می‌کند و از خانواده‌اش فاصله می‌گیرد. در محل کار، او به خود می‌بالد که تمام دغدغه‌های شخصی را از نظر خود دور می‌کند و در خانه نیز رویکرد رسمی نسبت به خانواده‌اش اتخاذ می‌کند. زمان می‌گذرد و ایوان در رده‌های بالاتر ارتقا می‌یابد.
او انتظار دارد به عنوان قاضی ارشد در یک شهر دانشگاهی منصوب شود، اما از ارتقاء رد می‌شود. ایوان که خشمگین و تحت تأثیر احساس شدیدی از بی‌عدالتی است، مرخصی می‌گیرد و با خانواده‌اش به خانه برادر همسرش در روستا نقل مکان می‌کند. با آگاهی از اینکه حقوقش نمی‌تواند هزینه‌های زندگی خانواده‌اش را پوشش دهد، ایوان برای یافتن شغلی با درآمد بالاتر به سن پترزبورگ سفر می‌کند. او متوجه می‌شود که به دلیل تغییر در اداره وزارت دادگستری، یکی از دوستان نزدیکش به موقعیتی با اقتدار بالا دست یافته است. به ایوان نیز شغل پردرآمدتری در شهر پیشنهاد می‌شود و او با اطلاع دادن این خبر خوب به خانواده‌اش، به تنهایی برای خرید و تجهیز خانه‌ای در آماده‌سازی برای ورود خانواده‌اش، عازم می‌شود. روزی که او برای آویزان کردن پرده‌ها از نردبان بالا می‌رود، اشتباهی قدم برمی‌دارد و می‌لغزد و پهلویش به قاب پنجره برخورد می‌کند. با این حال، این آسیب جدی نیست و ایوان از ظاهر نهایی خانه بسیار راضی است. او به زندگی جدید خود عادت می‌کند و به بازی بریج علاقه‌مند می‌شود.
ایوان شروع به تجربه ناراحتی در سمت چپ خود و طعم غیرمعمول در دهانش می‌کند. این ناراحتی به تدریج افزایش می‌یابد و به زودی ایوان هم تحریک‌پذیر و هم اهل مشاجره می‌شود. پزشکانی که ایوان به آن‌ها مراجعه می‌کند، همگی در مورد ماهیت بیماری اختلاف نظر دارند و ایوان افسرده و ترسیده می‌شود. حتی کارت بازی هم جذابیت خود را از دست می‌دهد. وضعیت جسمی ایوان به سرعت رو به وخامت می‌گذارد. یک شب که تنها در تاریکی دراز کشیده است، اولین افکارش در مورد مرگ به سراغش می‌آید و او را وحشت‌زده می‌کند. او متوجه می‌شود که بیماری‌اش نه مسئله سلامت یا بیماری، بلکه زندگی یا مرگ است. پراسکوفیا نمی‌فهمد و نمی‌خواهد وضعیت شوهرش را درک کند، و ایوان به سختی می‌تواند نفرت خود را نسبت به او سرکوب کند. ایوان می‌داند که در حال مرگ است، اما نمی‌تواند تمام پیامدهای مرگ خود را درک کند. او سعی می‌کند با ایجاد موانع، فکر مرگ را از ذهن خود دور کند، اما مرگ بی‌وقفه او را آزار می‌دهد. در میان این رنج، گراسیم، خدمتکار دهقان ایوان، وارد صحنه می‌شود. گراسیم که وظیفه کمک به ایوان در دفع فضولاتش را بر عهده دارد، به زودی شروع به گذراندن تمام شب با مرد در حال مرگ می‌کند.
برای تسکین دردش، گراسیم پاهای ایوان را روی شانه‌هایش نگه می‌دارد. بیش از هر فرد زنده دیگری، گراسیم همدلی و صداقتی را که ایوان نیاز دارد، به او می‌دهد. روال روزانه ایوان یکنواخت و دیوانه‌کننده است. در حالی که اطرافیان همچنان وانمود می‌کنند که او فقط بیمار است و نه در حال مرگ، ایوان احساس می‌کند که در میان مصنوعات احاطه شده است. هیچ کس نمی‌خواهد با واقعیت مرگ قریب‌الوقوع ایوان روبرو شود. ایوان به طور خاموش خشمگین می‌شود و با دیدن پسر کوچک خود، واسیا، متوجه می‌شود که واسیا تنها کسی است که به غیر از گراسیم او را درک می‌کند. آن شب ایوان خواب کیسه‌ای سیاه و عمیق می‌بیند. او با خشونت به داخل کیسه هل داده می‌شود، اما نمی‌تواند از آن سقوط کند. و او هم می‌ترسد و هم آرزو می‌کند که به داخل آن بیفتد. ایوان پس از بیدار شدن از خواب، گراسیم را می‌فرستد و برای اولین بار صدای درونی روح خود را می‌شنود که با او صحبت می‌کند. دوازده روز دیگر می‌گذرد و ایوان دیگر قادر به ترک مبل نیست. او دراز می‌کشد و در مورد مرگ تأمل می‌کند و در مورد منطق پشت رنج خود سوال می‌کند. وقتی ایوان به زندگی خود نگاه می‌کند، متوجه می‌شود که هرچه بیشتر به گذشته نگاه کند، شادی بیشتری وجود دارد. او می‌بیند که درست همانطور که درد بدتر و بدتر می‌شد، زندگی او نیز همینطور بود.
او می‌داند که اگر زندگی درستی نمی‌داشت، توضیحی برای رنجش ممکن بود، اما با یادآوری درستکاری زندگی‌اش، خود را تسلیم بی‌معنایی مرگ می‌کند. سپس، یک شب هنگام نگاه کردن به چهره گراسیم، ایوان شروع به شک می‌کند که آیا زندگی خود را درست زندگی کرده است. او دوباره کیسه سیاه را تصور می‌کند و عذاب عظیمی که تجربه می‌کند، تا حدی ناشی از پرتاب شدن به داخل کیسه و تا حدی ناشی از ناتوانی در ورود کامل به آن است. اعتقاد به اینکه زندگی‌اش خوب بوده مانع از ورود او به کیسه می‌شود، اما به دلایلی نمی‌خواهد این باور را رها کند. ناگهان، "نیرویی" به سینه و پهلوهای ایوان ضربه می‌زند. او را به داخل کیسه و به حضور نوری روشن می‌راند. در همان لحظه دستش روی سر پسرش می‌افتد و برای او احساس تأسف می‌کند. همسرش با چهره‌ای اشک‌آلود به تخت او نزدیک می‌شود و او برای او نیز احساس تأسف می‌کند. او متوجه می‌شود که زندگی رسمی و خانواده و روابط اجتماعی‌اش همه مصنوعی بودند. و او احساس شادی شدیدی را تجربه می‌کند. در میان یک آه، ایوان دراز می‌کشد و می‌میرد.